Uluslararası ticaret, birçok farklı ülke ve taraf arasında gerçekleştiği için, süreçlerin sorunsuz ilerleyebilmesi adına belirli standartlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu standartların başında ise teslim şekilleri gelir. INCOTERMS (Uluslararası Ticaret Terimleri), bu süreçte tarafların hak ve sorumluluklarını belirleyen küresel kurallardır. Teslim şekilleri sayesinde, bir ürünün sevkiyatındaki tüm risk, maliyet ve sorumluluk paylaşımı açıkça tanımlanır. Bu blog yazısında, INCOTERMS 2020 kapsamında yer alan teslim şekillerinden biri olan FCA (Free Carrier / Taşıyıcıya Masrafsız Teslim) kavramını detaylarıyla inceleyeceğiz. FCA, ihracatçı ve ithalatçı firmalar için önemli avantajlar sunan, sık tercih edilen teslim şekillerinden biridir.
FCA Teslim Şekli Nedir?
FCA, İngilizce “Free Carrier” ifadesinin kısaltmasıdır ve Türkçeye “taşıyıcıya masrafsız teslim” olarak çevrilir. Bu teslim şeklinde satıcı, malları alıcının belirlediği taşıyıcıya, kararlaştırılan yer ve tarihte teslim etmekle yükümlüdür. Teslim noktası ister satıcının fabrikası isterse bir liman, havaalanı ya da lojistik merkezi olabilir. Önemli olan, malların taşıyıcıya fiziksel olarak teslim edilmesidir. Bu noktadan itibaren tüm risk ve masraflar alıcıya geçer.
FCA, çok modlu taşımalarda (örneğin önce karayolu, ardından denizyolu ile sevkiyat) kullanılabilmesi açısından oldukça esnektir. Bu özelliği sayesinde farklı taşıma ihtiyaçlarına uyum sağlar. Satıcı ihracatla ilgili yükümlülüklerini yerine getirirken, alıcı ithalat süreci ve taşımaya ilişkin tüm planlamayı üstlenir. Bu yönüyle FCA, özellikle lojistik operasyonlarını kendi belirlemek isteyen ithalatçılar için ideal bir teslim şeklidir.
FCA Teslim Şartlarında Satıcı ve Alıcının Yükümlülükleri
Satıcının yükümlülükleri, malları belirtilen tarihte ve yerde taşıyıcıya güvenli bir şekilde teslim etmekle başlar. Satıcı, malların gümrükten çıkışı için gerekli olan ihracat beyannamesi ve diğer belgeleri hazırlar. Bu belgeler arasında ticari fatura, paketleme listesi ve taşıma belgeleri yer alabilir. Malların ambalajlanması ve taşıyıcıya yüklenmesi de satıcının sorumluluğundadır. Satıcı, ürünlerin taşıyıcıya teslim edildiğini gösteren kanıt niteliğindeki belgenin bir kopyasını alıcıya sunmakla da yükümlüdür.
Alıcının yükümlülükleri ise malların taşıyıcıya teslim edilmesinden sonraki tüm süreci kapsar. Bu aşamadan sonra nakliye masrafları, sigorta, gümrük vergileri ve ithalat prosedürleri alıcıya aittir. Aynı zamanda, taşıma sözleşmesini yapmak ve taşıyıcıyı belirlemek de alıcının sorumluluğundadır. Eğer taşıma sırasında bir zarar veya gecikme meydana gelirse, bu durumun sorumluluğu alıcıya ait olur. Dolayısıyla, FCA teslim şeklinde alıcının lojistik kabiliyeti ve doğru taşıyıcı seçimi büyük önem taşır.
FCA Teslim Şeklinin Avantajları
FCA teslim şekli, uluslararası ticarette her iki taraf için de belirli avantajlar sağlar. Öncelikle esneklik açısından dikkat çeker. FCA, farklı taşıma türlerine uyum sağladığı için çok modlu taşımacılık yapan firmalar tarafından sık tercih edilir. Teslim yeri, tarafların anlaşmasına göre özelleştirilebilir; bu da ticarette ihtiyaçlara uygun çözümler geliştirilmesine olanak tanır.
Ayrıca, gümrük işlemlerinin paylaşılması sayesinde satıcı sadece ihracat süreciyle ilgilenir, ithalat prosedürleri alıcının kontrolündedir. Bu durum, her tarafın kendi ülkesindeki mevzuatlara odaklanmasını sağlar ve işlemleri hızlandırır.
Bir diğer önemli avantaj ise riskin net bir şekilde sınırlandırılmasıdır. Mallar taşıyıcıya teslim edildiği anda, risk alıcıya geçtiği için satıcı daha az lojistik riske maruz kalır. Özellikle ürünlerin uzun mesafelere taşındığı durumlarda, bu durum satıcı için büyük bir güvence anlamına gelir.
FCA ile Diğer Teslim Şekilleri Arasındaki Farklar
FCA teslim şekli, INCOTERMS içinde yer alan diğer teslim şekilleriyle kıyaslandığında bazı belirgin farklar ortaya çıkar. Örneğin, EXW (Ex Works – İşyerinde Teslim) teslim şeklinde satıcının sorumluluğu en düşük seviyededir; satıcı sadece ürünü kendi tesisinde hazır hale getirir ve geri kalan tüm süreç alıcının yükümlülüğündedir. FCA’da ise satıcı ihracat işlemlerinden sorumludur, bu da EXW’ye kıyasla daha güvenli ve ticarete uygun bir yapı sunar.
FOB (Free on Board – Gemiye Masrafsız Teslim) teslim şekli, genellikle sadece denizyolu taşımacılığında kullanılır ve malların gemiye yüklendiği anda sorumluluk alıcıya geçer. FCA ise herhangi bir taşıma yöntemiyle kullanılabilir ve bu yönüyle daha kapsamlıdır.
DAP (Delivered at Place – Belirtilen Yerde Teslim) teslim şeklinde satıcı, malları alıcının belirlediği ülkeye kadar taşımakla yükümlüdür ve tüm taşıma maliyetlerini üstlenir. FCA ise bu süreci taşıyıcıya teslim anında sonlandırır. Dolayısıyla, FCA teslim şekli, hem satıcıyı fazla sorumluluktan kurtarır hem de alıcının taşıma sürecini kendi ihtiyaçlarına göre yönetmesine olanak sağlar.
FCA (Free Carrier) teslim şekli, uluslararası ticarette denge ve esneklik sağlayan önemli bir teslim yöntemidir. Hem satıcı hem de alıcı için sorumluluk ve maliyet paylaşımını net bir biçimde belirlemesi, ticaretin daha şeffaf ve yönetilebilir hale gelmesini sağlar. FCA, özellikle taşımacılık süreçlerini kontrol etmek isteyen alıcılar için cazip bir seçenektir. Ayrıca ihracat işlemlerinin satıcı tarafından üstlenilmesi, malların çıkış ülkesindeki yasal süreçlerde hız ve kolaylık sağlar. Uluslararası bir ticaret sözleşmesi hazırlanırken FCA’nın sunduğu avantajlar dikkatle değerlendirilmeli, taraflar kendi lojistik yeteneklerine ve stratejik hedeflerine göre en uygun teslim şeklini tercih etmelidir.
